Het verlies van een dierbare is een moeilijke en heftige ervaring. In de Nederlandse cultuur hebben we tegenwoordig weinig rituelen die worden uitgevoerd als er iemand overlijdt. Vandaar dat ik onderzoek ben gaan doen naar hoe kunst als ritueel kan functioneren in het rouwproces. In de rest van de wereld zijn er wel veel verschillende culturen die hun eigen tradities en rituelen hebben om mensen te helpen omgaan met de dood van een geliefde. In dit artikel beschrijf ik verschillende uitvaartrituelen in verschillende culturen.
Voordat ik daarmee begin wil ik eerst graag de functie van rituelen uitleggen. Rituelen worden uitgevoerd bij een grote verandering in iemands leven, zoals de dood. Rouwrituelen bieden nabestaanden een laatste houvast en helpen hen verdriet vorm te geven. Bovendien brengen rituelen mensen samen, waardoor rouw makkelijker gedeeld kan worden met anderen.
Joodse uitvaarten
Binnen de Joodse gemeenschap zijn uitvaarten vaak eenvoudig, sober en met veel rituelen. Muziek wordt niet afgespeeld en bloemen worden niet neergelegd. Verdriet mag getoond worden, maar met mate. Na de begrafenis vinden nabestaanden troost bij elkaar. In de Joodse traditie wordt het lichaam van de overledene door mannen (voor mannen) of vrouwen (voor vrouwen) in stilte gereinigd. Cremeren is niet toegestaan, waardoor de meeste overledenen worden begraven. Familieleden werpen drie scheppen aarde op de kist, gevolgd door de overige gasten. Na de begrafenis gaan direct betrokkenen zeven dagen lang in rouw, bekend als "Sjiwwe".
Hindoestaanse uitvaarten
In tegenstelling tot de Joodse gemeenschap is het bij Hindoestaanse uitvaarten gebruikelijk om het lichaam te cremeren. Op deze manier keert het lichaam snel terug naar de oorsprong. Tijdens de uitvaart dragen mensen voornamelijk zwarte of witte kleding. Verdriet en vreugde bestaan naast elkaar tijdens de ceremonie. Er wordt wierook gebrand en rijstballetjes geofferd. De oudste zoon, wiens hoofd kaalgeschoren is, loopt vijfmaal met een brandende diya, een aardewerken schaaltje, rond de kist en raakt de mond van de overledene aan. Andere nabestaanden gooien bloemblaadjes, rijstkorrels en kruiden in de kist. Vervolgens wordt de kist gesloten en zijn enkele familieleden aanwezig bij de crematie.
Surinaams-Creoolse uitvaarten
Creoolse uitvaarten staan bekend om hun feestelijke en uitbundige karakter. De avond voorafgaand aan de uitvaart wordt een dodenwake gehouden, waar familieleden samen dansen, bidden, zingen en eten. Op de dag van de begrafenis vindt een ceremonie plaats in het uitvaartcentrum, waarna de kist al dansend naar de begraafplaats wordt gedragen. Dansen helpt bij het verlichten van pijn en verdriet, terwijl het de ziel van de overledene een vredig afscheid biedt. De meeste gasten dragen wit en de vrouwen dragen een hoofddoek, ook wel "anjisa" genoemd.
Islamitische uitvaarten
De Islamitische gemeenschap kent veel uitvaartrituelen. Een van de belangrijkste aspecten is reinheid. Het lichaam van de overledene wordt op rituele wijze gewassen door iemand die alle voorschriften kent. Vervolgens wordt het lichaam in lakens en doeken gewikkeld en met reukwater bevochtigd. Moslims worden zonder kist begraven, met het gezicht bedekt door plankjes zodat er geen aarde op komt. Het lichaam wordt op de rechterzijde begraven, met het gezicht naar het zuidoosten (richting Mekka). Bloemen en kaarsen zijn niet gebruikelijk op het graf. Volgens de Islamitische regels moeten moslims binnen 24 uur na overlijden begraven worden, hoewel in Nederland een termijn van 36 uur geldt.
Molukse uitvaarten
Binnen de Molukse gemeenschap, die voornamelijk protestants is, zijn uitvaarten vaak sober. De meerderheid van de Molukkers kiest voor een begrafenis in plaats van een crematie. De avond voor de begrafenis vindt een troostdienst plaats, bekend als "malam penghiburan", die eigenlijk belangrijker wordt geacht dan de begrafenis zelf. Op de dag van de uitvaart wordt een kerkdienst gehouden, waarna de kist naar de begraafplaats wordt gedragen. Hier volgt een plechtigheid geleid door de dominee, gevolgd door het gebed van het "Onze Vader" en het werpen van bloemen op het graf.
Het omgaan met de dood en de daarbij behorende uitvaartrituelen gaan al eeuwen mee in de culturen van mensen over de hele wereld. Het begrijpen en respecteren van deze tradities kan ons helpen om de diversiteit van rouw en verlies te waarderen en te ondersteunen bij het omgaan met het verlies van een dierbare.
